Symbolen en tradities binnen het leger: namen van marineschepen
Zr. Ms. De Zeven Provinciën (foto: Defensie.nl)
Als er één wereld bol staat van de symbolen en tradities, dan is het die van de krijgsmacht wel. In de eerste editie van deze reeks bespraken we de ‘giberne’. Professor doctor Ben Schoenmaker is directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Mede dankzij zijn hulp blazen we de serie nieuw leven in. Hij droeg bruikbare suggesties aan voor toekomstige onderwerpen, en hielp tijdens het schrijfproces. Eén van die onderwerpen had onze aandacht meteen te pakken: de herkomst van de namen van marineschepen. In dit artikel ‘ontleden’ we deze namen, en lees je wanneer en hoe we tot de huidige naamgeving zijn gekomen.
Koning Willem I
1. De koning (of koningin) voorop
Als schepen tegenwoordig bij de marine in dienst komen, krijgen ze meestal de toevoeging ‘Zr.Ms’ en ‘Hr.Ms.’ voor hun naam te staan. Dit staat voor ‘Zijner Majesteits’ of ‘Harer Majesteits’. Ze varen namelijk in dienst van de koning. Wanneer het zover is dat Amalia onze nieuwe vorstin wordt, dan krijgen bijna alle nieuwe oorlogsschepen dus de toevoeging ‘Hr.Ms.’ (Harer Majesteits). De toevoeging ‘bijna’ in de vorige regel is niet onbelangrijk, want niet alle marineschepen worden voorzien van deze ‘titel’. Hiervoor gelden drie belangrijke criteria. Het betreffende schip moet óf onder commando van een officier varen en de oorlogswimpel voeren óf het schip moet een oorlogswimpel voeren en een onderofficier als gezagvoerder hebben. Tot slot moeten alle schepen een militair als commandant én een militaire bemanning hebben, om zich ‘eigendom’ van de vorst te mogen noemen.
Geschiedenis van deze koninklijke aanduiding
Het is opmerkelijk dat deze toevoegingen niet terug te zien zijn op oude schilderijen en andere bronnen. Waarom is dat zo? In hun zoektocht naar een antwoord op deze vraag, stuitte de redactie van Marineschepen.nl op een passage in het Marineblad van mei 1979. In deze passage stond Kapitein-luitenant ter zee (SD) b.d. F. C. Van Oosten kort stil bij het gebruik van de term ‘Harer Majesteits’.
Hij legde uit dat Nederland –onder gezag van Frankrijk- in 1806 een koninkrijk werd. Door deze overgang werd er vanaf dat moment gesproken van ‘'s Konings schepen’. Totdat we werden ingelijfd door Frankrijk en nog een republiek waren, sprak men doorgaans over ‘'s lands schepen’, ‘vaartuigen van oorlog’ en bijvoorbeeld ‘'s lands linieschip De Ruyter’. Vaak werden schepen tot die tijd ook aangeduid met alleen de naam, zonder voorvoegsel.
Zr. Ms. De Ruyter (foto: Defensie.nl)
De eerste toevoegingen: 1817
In 1815 aanvaardde koning Willem I het koningschap van Nederland. Vanaf dat moment werd voor het eerst de term ‘Z.M. schip van oorlog’ gebruikt, naast ‘'s konings schepen van oorlog’ en ‘van Zijner Majesteits Schepen en Vaartuigen’. In officiële documenten werd echter nog altijd vastgehouden aan de naam van een schip zonder voorvoegsels, zoals ‘Zr.Ms.’ of ‘Z.M.’. Zelfs de koning veranderde daar niets aan.
Dat gebeurde pas in 1817. In dat jaar verschenen de voorvoegsels ook in officiële documenten. Sindsdien wordt consequent het voorvoegsel gebruikt. In de periode tussen 1890 en 2013 hadden Nederlandse marineschepen uitsluitend het vrouwelijke voorvoegsel, vanwege het simpele feit dat ons land destijds alleen vrouwelijke staatshoofden kende. Sinds de benoeming van onze huidige koning, is het voorvoegsel weer ‘Zr.Ms.’. Op de website van het ministerie van Defensie staan de belangrijkste ‘spelregels’ uiteengezet waaraan de naamgeving van onze schepen aan moeten voldoen.
2. ‘Spelregels’ voor de benaming van militaire vaartuigen
Vernoemingen
Schepen bij de marine worden ook wel vlooteenheden genoemd. Deze zijn onderverdeeld in drie categorieën: grote bovenwatereenheden, kleine bovenwatereenheden en onderwatereenheden. De belangrijkste stelregel is dat alle marineschepen worden vernoemd naar historische personen, zeehelden, steden of provincies.
Er bestaat een bijzondere regel binnen de marine dat er steeds een schip naar Van Speijk vernoemd moet zijn. Koning Willem I gaf hiertoe opdracht, wat werd vastgelegd in een Koninklijk Besluit dat sinds 11 februari 1831 van kracht is.
Onlangs is door de Tweede Kamer een motie aangenomen die de regering oproept een deel van de nieuw te bouwen schepen naar vrouwen te vernoemen. Hoe deze motie uitgevoerd zal gaan worden, zal de toekomst uitwijzen.
Voorbeelden van huidige vernoemingen
Mijnenjagers zijn vernoemd naar kleine en middelgrote steden in Nederland.
Patrouilleschepen dragen de naam van Nederlandse provincies.
Het Joint logistic Support Ship heeft de naam Karel Doorman.
De naam van Johan de Witt zien we terug op dit amfibisch transportschip.
En het luchtverdedigings- en commandofregat De Zeven Provinciën is vernoemd naar het vlaggenschip van admiraal De Ruyter.
Veel onderzeeboten zijn vernoemd naar vissen en andere zeedieren
3. De letters en cijfers op de boeg
Pennantnummers
Schepen van NAVO-landen worden aangeduid met een letter, gevolgd door een cijfercombinatie. Dit heet een pennantnummer. De reeks bestaat uit een letter gevolgd door een drie- of viercijferige code. Pennantnummers vinden hun oorsprong in de Britse marine, maar worden sinds de Tweede Wereldoorlog gebruikt door vele marines in de wereld. De letters van de pennantnummers zijn een type/klasseaanduiding, en de cijfers zijn voor ieder schip anders.
Zr. Ms. Johan de Witt (foto: Defensie.nl)
Door ze op oorlogsschepen te schilderen, kunnen deze eenvoudig worden geïdentificeerd. In tegenstelling tot alle andere NAVO-landen, doen de Verenigde Staten overigens niet mee aan dit systeem. Tot vandaag de dag houden zij vast aan hun eigen unieke hull classification symbol.
De huidige betekenis van de letters
F = fregat
M = mijnenbestrijdingsvaartuig; (een voorbeeld is ‘M860’ dat op de boeg van het fregat uit het filmpje te zien is.)
L = landingsvaartuig
P = patrouilleschip
A = staat voor auxiliary. Dit zijn hulpschepen zoals bevoorradingsschepen
Y = sleepboot
Zr. Ms. Karel Doorman (foto: Defensie.nl)
Vroegere aanduidingen
Al deze letters werden niet allemaal tegelijkertijd ingevoerd. Hoewel er veel overeenkomsten zijn, is er ook één en ander veranderd tussen 1946 en 1957. Zo is de afkorting PK van ‘korvet’ door de tijd ingehaald. Deze wordt dan ook niet meer gebruikt.
Tot 1957 werden de volgende letters gebruikt om specifieke marineschepen aan te duiden:
MV (mijnenveger): tot 15 juni 1946
PK (korvet): tot 15 september 1946
P (patrouilleschip): tot 15 januari 1947
M (mijnenveger): tot 15 oktober 1950
F (fregat): tot 15 juli 1952
A (hulpschip, zoals logementschip): tot 15 juli 1957
De betekenis van de cijfers
Pennantnummers bestaan uit zowel een letter als cijfers. Op het fregat hierboven staat bijvoorbeeld L801. Dat dit een landingsvaartuig betreft, kunnen we afleiden uit de letter L. Maar waar dienen de cijfers voor?
Bij het maken van de internationale afspraken over welke cijfers landen hun oorlogsschepen mochten geven, is er een simpele verdeling gemaakt. Nederland kreeg bij de verdeling de beschikking over de nummers 800 tot 899 voor ‘normale oorlogsschepen’.
De cijfers 8000 tot 8999 mogen strikt gebruikt worden voor schepen met de classificatie Y (sleepboot). De cijfers hebben geen specifieke functie, behalve het kunnen onderscheiden van de verschillende zelfde type schepen.
Meer weten over (internationele) pennantnummers?
Dit artikel beperkt zich tot Nederlande marineschepen. Wil je meer weten over internationale benamingen van schepen en pennantnummers in andere landen? Kijk dan op https://nl.wikipedia.org/wiki/Pennantnummer.
Schrijfhulp
Wil je zelf een artikel schrijven over marinevaartuigen en twijfel je over de juiste schrijfwijzen? Bezoek dan eens https://marineschepen.nl/dossiers/hr-ms-en-zr-ms.html. Onder het kopje ‘Gebruik van het voorvoegsel’ vind je de belangrijkste regels over de correcte aanduidingen, zoals die werden vastgelegd in ‘de Circulaire Zeemacht 1569cc’ in 1988.
Bronnen en verwijzingen
Naast de hulp van professor doctor Ben Schoenmaker, werd bij het schrijven van dit artikel gebruikgemaakt van de volgende bronnen:
Meer artikelen lezen zoals dit, en direct bijgepraat worden over Defensie-nieuws en -evenementen bij jou in de buurt? Via de gratis Unit Victor-app ben je als eerst op de hoogte. Exclusief voor veteranen, veilig en vertrouwd. Download hem nu!
Als redactie zijn we altijd op zoek naar andere bijzondere symbolen en tradities binnen de krijgsmacht. Daarom ontvangen we graag jouw voorbeelden van (bijna) onherleidbare gebruiken of symbolen. We kunnen deze dan onderzoeken en delen met anderen in een vergelijkbaar artikel. Stuur je suggesties per mail naar bas@stichtingunitvictor.nl.